Năng lực trách nhiệm hình sự là gì? Điều kiện của người có năng lực trách nhiệm hình sự? Hãy cùng LawKey tìm hiểu qua bài viết dưới đây.

Thế nào là năng lực trách nhiệm hình sự?

Năng lực trách nhiệm hình sự là năng lực nhận thức được ý nghĩa xã hội của hành vi của mình; điều khiển được hành vi theo đòi hỏi của xã hội. Theo Bộ luật hình sự Việt Nam; người có năng lực trách nhiệm hình sự là người đã đạt tuổi chịu trách nhiệm hình sự (Điều12 Bộ luật hình sự 2015) và có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi của mình; không thuộc trường hợp ở trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự (Điều 21 Bộ luật hình sự 2015).

Năng lực trách nhiệm hình sự của cá nhân được cấu thành từ hai yếu tố:

• Khả năng nhận thức và khả năng điều khiển hành vi.
• Độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự.

Điều kiện của người có năng lực trách nhiệm hình sự

– Về khả năng nhận thức và điều khiển hành vi : 

Bộ luật hình sự Việt Nam không quy định một người như thế nào là thoả mãn điều kiện về khả năng nhận thức; khả năng điều khiển hành vi mà chỉ đề cập đến trường hợp người mất khả năng nhận thức và mất khả năng điều khiển hành vi. Người đang trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự khi người đó đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình thì không phải chịu trách nhiệm hình sự. (Điều 21 Bộ luật hình sự 2015).

Như vậy, năng lực trách nhiệm hình sự đ­ược Nhà nước ta quy định theo ph­ương pháp loại trừ, tức là khẳng định tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự là gì và nếu không phải là tình trạng đó, thì là tình trạng có năng lực trách nhiệm hình sự. 

+ Thứ nhất, người gây thiệt hại cho xã hội là người mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác gây rối loạn hoạt động tâm thần (dấu hiệu về y học).

Các loại bệnh tâm thần thường gặp như các bệnh thiểu năng tâm thần, tâm thần phân liệt…hoặc một số bệnh khác như loạn thần do tuổi già, rối loạn nhận thức sau tai biến, rối loạn nhận thức sau chấn thương sọ não, bệnh động kinh…

Theo các nhà y học khi mắc bệnh tâm thần thì làm ảnh hưởng đến hoạt động nhận thức của con người và từ đó ảnh hưởng đến khả năng điều khiển hành vi của họ.

+ Thứ hai, do mắc bệnh tâm thần đã làm mất khả năng nhận thức hoặc mất khả năng điều khiển hành vi (dấu hiệu về tâm lý).

Dấu hiệu tâm lý phản ánh khả năng nhận thức về tính chất nguy hiểm của hành vi, nhận thức về những đòi hỏi của xã hội khi thực hiện hành vi nhất định. Người không có năng lực trách nhiệm hình sự là người mất đi năng lực đánh giá hành vi đã thực hiện, họ không hiểu được hành vi đó là đúng hay sai, có phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội hay không, có phù hợp với quy định của pháp luật hay không…Chính vì sự rối loạn nhận thức như vậy, nên họ không thể kiềm chế việc thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội cũng như cân nhắc, lựa chọn xử sự cho phù hợp với đòi hỏi của xã hội.

Theo ngành y học và tâm lý thì khi một người mất năng lực nhận thức thì tất yếu làm mất khả năng điều khiển hành vi. Nhưng cũng có những trường hợp mắc các loại bệnh khác như động kinh…có lúc lên cơn bệnh ở trong thời điểm nhất định, nhưng do xung động bệnh lý mà con người này không thể điều khiển hành vi của mình theo mong muốn. Ví dụ một người đang điều khiển ô tô bất ngờ lên cơn động kinh đã làm cho chân tay họ không thể điều khiển ô tô theo ý muốn nên tai nạn giao thông nghiêm trọng đã xảy ra, mặc dù thời điểm đó có thể nhận thức của họ vẫn còn.

Như vậy, một người được coi là trong tình trạng không có năng lực trách nhiệm hình sự phải đồng thời thỏa mãn hai dấu hiệu y học (mắc bệnh) và tâm lý (khả năng nhận thức…), trong đó dấu hiệu tâm lý có vai trò quyết định.

– Về độ tuổi: Người từ đủ 16 tuổi chịu trách nhiệm về mọi tội phạm, người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội phạm rất nghiêm trọng, tội phạm đặc biệt nghiêm trọng trong những tội phạm được quy định. (Điều 12 Bộ luật hình sự 2015).

>>Xem thêm: Truy cứu trách nhiệm hình sự là gì?

Trên đây là bài viết về năng lực trách nhiệm hình sự LawKey gửi đến bạn đọc. Nếu có thắc mắc vui lòng liên hệ LawKey.